รถเมล์สาย 8 มีชื่อเสียงเลื่องลือบน Social Media มาหลายปีแล้ว แต่โด่งดังสุดๆ เมื่อรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ทดลองใช้บริการรถเมล์สายนี้ด้วยตัวเอง และทำให้เราได้รู้ว่าปัญหาที่แท้จริงของรถเมล์สายนี้คืออะไร ซึ่งเป็นเรื่องเศรษฐศาสตร์ล้วนๆ เลย
ประชาชนทั่วไปอย่างเราๆ จะรู้กันดีว่ารถเมล์สาย 8 ขับซิ่งมาก แต่ก็ไม่เคยรู้มาก่อนว่าเบื้องหลังของการซิ่งเกิดจากสาเหตุอะไร จนกระทั่งคุณชัชชาติทดลองขึ้นรถเมล์สายนี้ด้วยตัวเอง และสื่อนำเสนอข่าว ทำให้เราได้รู้ว่าต้นเหตุของการซิ่งเกิดจากเศรษฐศาสตร์ดังนี้
ถาม: ทำไมรถเมล์สาย 8 ถึงขับซิ่ง?
ตอบ: เพราะคนขับต้องเร่งทำรอบ เนื่องจากคนขับและกระเป๋าไม่ได้มีรายได้จากเงินเดือน แต่รายได้มาจากส่วนแบ่งค่าตั๋ว
ถาม: ทำไมคนขับมีรายได้จากค่าตั๋วแทนที่จะเป็นเงินเดือน?
ตอบ: รถเมลสาย 8 เป็นสัมปทานที่ ขสมก. ให้เอกชนเป็นผู้บริหาร ซึ่งมีเอกชนถึง 3 รายที่แข่งขันกันบนเส้นทางนี้ ถ้าผู้ประกอบการใช้วิธีให้เงินเดือนคนขับ คนขับก็จะไม่มีแรงจูงใจในการสร้างรายได้เพิ่ม ซึ่งอาจส่งผลให้ผู้ประกอบการขาดทุนได้ การให้เงินคนขับจากส่วนแบ่งรายได้เหมือนคนที่ทำอาชีพเซล ทำให้คนขับมีแรงจูงใจที่จะรับผู้โดยสารขึ้นรถเยอะๆ แต่ก็แลกมาด้วยข้อเสียหลายอย่าง เช่น ขับซิ่งเพื่อทำเวลา ขับทำรอบเยอะๆ จนร่างกายอ่อนเพลีย ไม่ขับกะดึกเพราะผู้โดยสารน้อย ฯลฯ
ถาม: ทำไม ขสมก. ถึงใช้วิธีให้สัมปทาน และทำไมให้ถึง 3 ราย?
ตอบ: การให้สัมปทานแก่เอกชนเพราะ ขสมก. บริหารเองไม่ไหว อาจเป็นเพราะขาดเงินทุนในการซื้อรถ หรือขาดแคลนบุคลากรที่เป็นพนักงานขับรถ และการให้สัมปทาน 3 รายบนเส้นทางเดียวกัน ก็เพื่อให้เกิดการแข่งขัน ไม่ผูกขาดอยู่แค่รายเดียว
ถาม: ทำไม ขสมก. ถึงขาดแคลนพนักงานขับรถ?
ตอบ: เพราะพนักงานขับรถมีทางเลือกในการประกอบอาชีพอื่น เช่น ขับแท็กซี่ ขี่มอเตอร์ไซค์รับจ้าง ซึ่งมีอิสระในการทำงานมากกว่า เผลอๆ รายได้อาจจะดีกว่าด้วย
ถาม: ต้องแก้ปัญหายังไงเพื่อให้ประชาชนได้ใช้บริการรถเมล์ที่มีคุณภาพมากกว่านี้?
ตอบ: ทั้งรัฐมนตรี นักวิชาการ ภาคเอกชน และผู้บริหาร ขสมก. พูดเหมือนๆ กันว่าต้องเปลี่ยนโมเดลใหม่ จากเดิมคือให้สัมปทานเส้นทางไปบริหารเอง ควรเปลี่ยนเป็น ขสมก. จ้างเอกชนให้เป็นผู้เดินรถ โดยที่ ขสมก. ยอม subsidize เพราะรถเมล์คือบริการสาธารณะให้ประชาชน ควรมีการวางแผนเส้นทางเดินรถกันใหม่ ควรนำเทคโนโลยีมาใช้เพื่อควบคุมดูแลการบริการ เช่น ใช้ GPS เพื่อตรวจสอบความเร็วในการขับ ใช้เครื่องเก็บเงินและออกตั๋วอัตโนมัติในรถเมล์ทุกคันเพื่อป้องกันการทุจริต
ถาม: ในเมื่อมีวิธีแก้แล้ว ทำไมยังแก้ไม่ได้?
ตอบ: เพราะยังมีเอกชนบางรายที่ไม่เห็นด้วยกับการจ้างเดินรถ เนื่องจากเขามีรายได้จากการเก็บค่าตั๋วเองสูงกว่ารายได้จากการจ้างเดินรถของ ขสมก.
ถาม: ควรทำยังไงให้เอกชนบางรายยอมเสียรายได้เพื่อให้บริการในภาพรวมดีขึ้น?
ตอบ: ใช้ peer pressure จากเอกชนด้วยกันเองที่อยากใช้วิธีจ้างเดินรถมากกว่า และสร้าง threat ให้เอกชนที่ไม่อยากเปลี่ยนให้เขารู้สึกว่ารายได้เขากำลังจะลดลงเรื่อยๆ ในอนาคต
เอาใจช่วยรัฐมนตรีชัชชาติ ขสมก. และเอกชนที่เดินรถ ให้สามารถปฏิรูปรถเมล์ทั้งระบบได้ครับ